Акыр иаԥсоу ҳауаажәлар!

Есышықәса ԥхынҷкәынмза 10 рзы адунеи зегьы аҿы Ауаҩы изинқәа рымш азгәарҭоит. Абри амш аҽны, 1948 шықәсазы Еиду Амилаҭқәа Реиҿкаара Ассамблеиа Хада иаднакылеит адунеи аҿы ауаҩы изинқәа рышьақәырӷәӷәара шьаҭас иаиуыз Ауаҩы изинқәа рзеиԥш декларациа. Аҩбатәи адунеитә
еибашьраан ауаатәҩса ирхыргаз агәаҟрақәа рнаҩс, ари ҷыдала аҵак ду аман. Иҳәатәуп, 1994 шықәсазы ақырҭуа-аԥсуа еибашьра ашьҭахь Аԥсны жәлар зҭагылаз ашәарҭара ҳасаб азуны, ишрылаҳәаз
Аԥсны Аҳәынҭқарра Аконституциа. Аконституциа атәылауаа ирнаҭеит Азеиԥш декларациаҟны ишьақәырӷәӷәаз азинқәеи ахақәиҭрақәеи.

Ари ахҭыс иаанарԥшит Аԥсны аҳәынҭқарра хьаҳәа-ԥаҳәарада адемократиатә ҿиара амҩа шылнахыз. Ари машәырны иҟамлаӡеит. Азқьышықәсақәа раахыс амилаҭтә хаҿра аиқәырхаразы ахақәиҭреи, ахьыԥшымреи иазықәԥоз Аԥсны жәлар рҭоурых иалҵшәаны иҟалеит. Ажәлар анымшәеит аибашьрақәеи Сталин ихаантәи арепрессиақәеи хықәкыс ирымаз – урҭ рзинқәеи рхақәиҭрақәеи реилагара. 1957, 1965, 1967, 1978, 1989 шықәсқәа рзы Аԥсуа жәлар аӡәк еиԥш игылон рбызшәеи рҭоурыхи рзы ирымаз азин ахьчаразы. Убас, 1992-93 шыкускуа рзы Аԥсны жәлар Қырҭтәыла имҩаԥнагоз ашьаарҵәыратә еибашьраҟны ирылшеит амилаҭтә хаҿреи
аҳәынҭқарреи рзы ирымоу азин ахьчара. Аԥсны адемократиатә қәҿиарақәа шамоугьы, иахьа макьана ауадаҩрақәагьы ыҟоуп. Сгәы иаанагоит, ҳажәахәқәа рыҟны
иаҳарбаз ауаҩы изинеилагарақәа хылаԥшра рыҭахоит ҳәа.


Иҳәатәуп, ауаҩы изинқәа ианакәзаалак рыхьчара шаҭаху, еиҳаракгьы адемократиатә институтқәа ахьуашәшәыроу ауаажәларрақәа рыҟны. Аҵыхәтәантәи аамҭазы агәҭынчымра урҭоит Аԥсны ашәарҭадара инадҳәаланы, лассы-лассы ахақәиҭрақәа
реилагара ахьымҩаԥысуа. Аиҳабыра амчрақәа иалкааны уи азы ҵаҵӷәык шыҟамгьы,
арепрессиатә методқәа рхархәарала ахақәиҭрақәа рышьаҽра рыҽшазыркуа. Убас изныкымкәа ауаа Ашәарҭадара амаҵзурахьы инарыԥхьоит, азыҟаҵара иаҿуп ажәа ахақәиҭреи атәылауаҩратә позициа змоу ауаааи ирҿагылоу «атәымтәылауаатә агентцәа» рзы азакәанапроект.


Ари зегьы Аԥсны напхгара аҭараҟны адемократиатә принципқәа аиҭарыхәаԥшреи авторитартә системахь ахынҳәреи ртәы аҳәоит. Абри инамаданы, иазгәаҭатәуп ҳәа исыԥхьаӡоит аԥсуа закәанԥҵара аԥсуа уаажәларра аҵасқәа еилазго анормақәа ралагалара шыҟамло. Амилаҭтә интересқәа рыхьчареи ашәарҭадареи ҽыҵгас иҟаҵаны, ауаҩы изинқәа реилагара ҟамлароуп. Абра иҳәатәуп, атәыла ашәарҭадара ахьчара ахьалыршахо ауаҩы изинқәеи ихақәиҭрақәеи ҳаҭыр ахьрықәу ауаажәларраҟны шакәу. Абас иҟаз ауаа роуп 1992-1993 шыкускуа рзы аибашьраан
Аԥсны зыхьчазгьы, ахьыԥшымра еиқәзырхазгьы.

Исгәаласыршәар сҭахуп Алықьса Лашәриа ипоема ацыԥҵәаха:
Аԥсуа ичеиџьика даӷрагыланы
акькьыҳәа дшәышәуа дымцаӡац аӡәгьы,
Аԥсуа инехагыланы
ҟамчыла иааисуа
дрымԥҟац уеизгьы!
Сызго сгаҳәа ишьамхы арсны дматанеиуа
Ианакәызаалакь дымтәацызт иара.
Уиҩызар дуҩызан,
Уиашьазар – дуашьан,
Иаргьы уара уеиԥш дуаҩытәыҩсан –
Илан ауҩ ишьа.
Уисыр – дуысуан,
иуиҭон аҭак,
Игәгьы иаанагомызт
сшәап сыԥхашьап!
Ишԥеиурыз, ахақәаиҭра иҭахын,
Ахақәиҭраз уи дықәԥаҩын.

Акыр иаԥсоу ҳауаажәлар, ишәыдысныҳәалоит Ауаҩы изинқәа амш!